آیا شما هم صبح‌ها موقع بیدار شدن احساس خشکی یا سفتی در مفاصلتان دارید؟ شاید گاهی برایتان سوال پیش آمده باشد که آیا این علائم به آرتروز مربوط می‌شود یا آرتریت روماتوئید. با اینکه هر دو بیماری روی مفاصل تأثیر می‌گذارند، اما علت، روند و حتی درمان آن‌ها کاملاً با یکدیگر فرق دارد.
آرتروز زمانی اتفاق می‌افتد که غضروف، یعنی همان بافت نرم و لغزنده‌ای که انتهای استخوان‌ها را پوشانده است، به مرور زمان دچار ساییدگی یا تخریب شود. اما در آرتریت روماتوئید، سیستم ایمنی بدن دچار اشتباه می‌شود و به جای دفاع از بدن، به مفاصل حمله می‌کند! همین تفاوت باعث می‌شود که شناخت و تشخیص درست این دو بیماری برای درمان مناسب اهمیت زیادی داشته باشد.
در این مقاله تفاوت‌های اصلی بین آرتروز و آرتریت روماتوئید، روند پیشرفت آن‌ها و روش‌های درمانی هرکدام را مرور می‌کنیم. البته یادتان باشد در صورت مشاهده‌ی علائم مداوم درد یا التهاب مفصل، فقط به خواندن مقاله بسنده نکنید و حتماً به پزشک متخصص مراجعه کنید.
آرتروز چیست؟
آرتروز یا همان استئوآرتریت (Osteoarthritis)، یکی از شایع‌ترین انواع التهاب مفصل است. این بیماری زمانی بروز می‌کند که غضروف بین مفصل‌ها به تدریج تحلیل می‌رود و استخوان‌ها روی هم ساییده می‌شوند. در نتیجه مفصل دچار درد، تورم و کاهش حرکت می‌شود.
علل بروز آرتروز
- افزایش سن: با بالا رفتن سن، احتمال تحلیل رفتن غضروف‌ها بیشتر می‌شود.
- استفاده‌ی بیش از حد از مفاصل: حرکات تکراری در کار یا ورزش باعث ساییدگی زودرس مفصل‌ها می‌شود.
- آسیب دیدگی: شکستگی‌ها یا ضربات قدیمی می‌توانند شروع‌کننده‌ی روند آرتروز باشند.
- ژنتیک: بعضی از افراد به‌صورت ارثی استعداد بیشتری در تخریب غضروف دارند.
علائم آرتروز
- درد مفصل‌ها که هنگام فعالیت بدتر می‌شود
- احساس خشکی یا سفتی مفاصل در صبح (معمولاً کمتر از ۳۰ دقیقه)
- تورم یا التهاب خفیف در مفصل درگیر
- کاهش انعطاف‌پذیری و محدودیت در حرکت
نواحی‌ای مانند زانوها، لگن، ستون فقرات و مفاصل دست بیشتر درگیر آرتروز می‌شوند. با پیشرفت بیماری، حتی فعالیت‌های ساده مثل بالا رفتن از پله یا گرفتن اجسام هم می‌تواند دشوار شود.
طبق گزارش «مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC)»، حدود ۳۲ میلیون بزرگسال با نوعی از آرتروز زندگی می‌کنند.
روند پیشرفت آرتروز
آرتروز معمولاً به‌آرامی پیشرفت می‌کند و علائم آن در طول زمان شدیدتر می‌شود. این روند را می‌توان در سه مرحله خلاصه کرد:
- مرحله‌ی اولیه: تخریب غضروف شروع شده اما علائم خاصی وجود ندارد. شاید گاهی خشکی یا ناراحتی خفیف حس شود که خودبه‌خود رفع می‌شود.
- مرحله‌ی میانی: درد و سفتی مفصل‌ها بیشتر می‌شود، به‌ویژه بعد از فعالیت یا حرکت زیاد. تورم نیز گاهی دیده می‌شود.
- مرحله‌ی پیشرفته: بخش زیادی از غضروف از بین رفته و استخوان‌ها روی هم ساییده می‌شوند. در این مرحله، درد مزمن و محدودیت حرکتی جدی‌تر می‌شود.
عوامل خطر آرتروز
- افزایش سن و تحلیل طبیعی مفاصل
- حرکات تکراری در کار یا ورزش
- چاقی و اضافه وزن که فشار مضاعفی بر مفاصل (به‌ویژه زانوها) وارد می‌کند
- آسیب‌های قدیمی یا ضربه‌های مکرر
روش‌های درمان آرتروز
هدف اصلی درمان آرتروز کاهش درد، افزایش تحرک و کند کردن روند تخریب مفصل است. معمولاً پزشکان درمان را با روش‌های غیرجراحی شروع می‌کنند.
- ورزش‌های سبک و منظم برای تقویت عضلات اطراف مفصل
- کاهش وزن در صورت اضافه وزن
- فیزیوتراپی و تمرینات کششی
- داروهای ضد التهاب یا مسکن
در مواردی که آسیب مفصل شدید باشد، پزشک ممکن است تزریق داخل مفصل (مثل استروئید یا اسید هیالورونیک) یا حتی جراحی تعویض مفصل را پیشنهاد دهد.
آرتریت روماتوئید چیست؟
آرتریت روماتوئید یا RA نوعی بیماری خودایمنی است. یعنی سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های سالم مفصل حمله می‌کند. در نتیجه مفصل دچار التهاب، تورم، درد و تخریب تدریجی می‌شود. بر خلاف آرتروز، این بیماری فقط به مفصل محدود نمی‌شود و ممکن است اندام‌هایی مانند پوست، چشم، ریه و قلب را هم درگیر کند.
علائم آرتریت روماتوئید
- درد و تورم دائمی مفصل‌ها
- خشکی صبحگاهی مفصل‌ها که بیش از یک ساعت طول می‌کشد
- خستگی، تب خفیف یا کاهش بی‌دلیل وزن
- درد همزمان در مفصل‌های مشابه دو سمت بدن (مثل هر دو مچ دست یا هر دو زانو)
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا هستند؟
- ژنتیک: اگر در خانواده سابقه‌ی آرتریت روماتوئید وجود داشته باشد، احتمال ابتلا بالاتر است.
- سیگار: مصرف دخانیات از عوامل مهم خطر محسوب می‌شود.
- عوامل محیطی: برخی عفونت‌ها یا شرایط تحریک‌کننده می‌توانند سیستم ایمنی را فعال کنند.
این بیماری معمولاً ابتدا مفاصل کوچک دست و پا را درگیر می‌کند و به مرور به مفاصل بزرگ‌تر مثل زانو و شانه گسترش می‌یابد. اگر کنترل نشود، ممکن است باعث تغییر شکل مفصل و آسیب دائمی شود.
تفاوت آرتروز و آرتریت روماتوئید
با اینکه هر دو بیماری باعث درد و خشکی مفصل‌ها می‌شوند، اما ماهیت و مکانیسم آن‌ها کاملاً با هم فرق دارد. شناخت این تفاوت‌ها به تشخیص دقیق‌تر و درمان مؤثرتر کمک می‌کند.
- علت بروز: آرتروز در نتیجه‌ی ساییدگی و فرسودگی تدریجی غضروف به مرور زمان ایجاد می‌شود، در حالی که آرتریت روماتوئید یک بیماری خودایمنی است که بدن به اشتباه به مفاصل خودش حمله می‌کند.
- الگوی درگیری مفصل: آرتروز معمولاً فقط یک سمت بدن یا یک مفصل خاص را درگیر می‌کند، اما آرتریت روماتوئید به صورت متقارن ظاهر می‌شود (یعنی مثلاً هر دو زانو یا هر دو مچ دست همزمان درد می‌گیرند).
- نوع تورم: در آرتروز ورم معمولاً خفیف است و قرمزی ندارد، ولی در آرتریت روماتوئید، تورم همراه با التهاب و گرمی پوست اطراف مفصل است.
- مدت خشکی صبحگاهی: در آرتروز خشکی صبحگاهی معمولاً کمتر از ۳۰ دقیقه است، اما در آرتریت روماتوئید بیش از یک ساعت طول می‌کشد.
- تأثیر بر سایر اندام‌ها: آرتروز فقط مفصل‌ها را درگیر می‌کند، اما آرتریت روماتوئید ممکن است روی قلب، ریه، چشم‌ها و پوست هم اثر بگذارد.
جدول مقایسه‌ای آرتروز و آرتریت روماتوئید
| ویژگی | آرتروز | آرتریت روماتوئید |
|---|---|---|
| علت بروز | ساییدگی و تخریب تدریجی غضروف مفصل | حمله‌ی سیستم ایمنی بدن به مفصل‌ها |
| شروع بیماری | تدریجی و آرام در طول زمان | ممکن است ناگهانی یا تدریجی آغاز شود |
| خشکی صبحگاهی | زیر ۳۰ دقیقه | بیش از یک ساعت |
| تورم و التهاب | خفیف و بدون قرمزی | شدید همراه با قرمزی و گرمی |
| مفاصل درگیر | زانو، لگن، دست، ستون فقرات | ابتدا مفاصل کوچک (انگشتان)، سپس مفاصل بزرگ‌تر |
| الگوی درگیری | اغلب یک‌طرفه | دوطرفه و متقارن |
| تأثیرات کلی بدن | فقط محدود به مفصل‌ها | ممکن است اندام‌های داخلی را هم درگیر کند |
تفاوت روش‌های درمان
درمان آرتروز
درمان آرتروز معمولاً روی کنترل درد، بهبود عملکرد و پیشگیری از پیشرفت بیماری تمرکز دارد. مهم‌ترین روش‌های درمانی شامل موارد زیر هستند:
- ورزش‌های ملایم و کششی برای تقویت عضلات اطراف مفصل
- کاهش وزن برای کاهش فشار روی مفصل‌ها
- داروهای ضد التهاب و مسکن
- تزریق استروئید یا هیالورونیک اسید در مفصل در موارد خاص
- جراحی تعویض مفصل در مراحل پیشرفته
درمان آرتریت روماتوئید
درمان این بیماری با هدف کنترل فعالیت سیستم ایمنی و جلوگیری از آسیب دائمی مفصل انجام می‌شود. در مراحل اولیه، داروهای خاصی به نام داروهای بهبوددهنده‌ی روند بیماری (DMARDs) تجویز می‌شوند که التهاب را کاهش داده و پیشرفت بیماری را کند می‌کنند.
در برخی بیماران، داروهای بیولوژیک نیز به درمان اضافه می‌شوند تا واکنش‌های ایمنی را دقیق‌تر کنترل کنند. علاوه بر دارو، فیزیوتراپی، اصلاح سبک زندگی، تغذیه‌ی سالم و ترک سیگار از اقدامات مهم برای کنترل علائم است.
تشخیص آرتروز و آرتریت روماتوئید
تشخیص صحیح تفاوت این دو بیماری اهمیت زیادی دارد، چون روند درمان آن‌ها کاملاً متفاوت است. پزشک معمولاً برای تشخیص از روش‌های زیر استفاده می‌کند:
در آرتروز:
- تصویر اشعه ایکس برای بررسی کاهش ضخامت غضروف و زائده‌های استخوانی
- بررسی فاصله‌ی مفصلی و علائم ساییدگی استخوان
در آرتریت روماتوئید:
- آزمایش خون برای بررسی سطح فاکتور روماتوئید (RF) و آنتی‌بادی Anti-CCP
- MRI یا سونوگرافی برای مشاهده‌ی التهاب بافت نرم و مایع مفصلی
در صورت مشاهده‌ی درد مداوم، تورم یا خشکی طولانی مفصل‌ها، مراجعه به پزشک و انجام بررسی‌های لازم ضروری است.
بیماری‌هایی با علائم مشابه
گاهی بعضی از بیماری‌ها علائمی مشابه آرتروز یا آرتریت روماتوئید دارند. از جمله:
- نقرس: به‌دلیل تجمع کریستال‌های اسید اوریک در مفصل ایجاد می‌شود.
- آرتریت پسوریاتیک: در بیماران مبتلا به پسوریازیس دیده می‌شود.
- لوپوس: یک بیماری خودایمنی چند سیستمی که می‌تواند مفصل‌ها را هم درگیر کند.
سؤالات متداول
آیا آرتروز و آرتریت روماتوئید یک مفهوم هستند؟ آیا قابل تبدیل هستند؟
خیر. این دو بیماری کاملاً متفاوت‌اند و هیچ‌کدام به دیگری تبدیل نمی‌شود. علت و روند پیشرفتشان جدا از هم است.
آیا ممکن است فرد به هر دو بیماری مبتلا شود؟
بله، در برخی افراد (مخصوصاً در سنین بالا) هر دو بیماری همزمان وجود دارد. طبق بررسی‌ها، حدود ۱۵٪ از بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید، درجاتی از آرتروز را هم تجربه می‌کنند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
- درد مداوم یا تشدیدشونده‌ی مفصل‌ها
- تورم یا احساس گرما در مفصل‌ها
- خشکی مفصل بیش از یک ساعت در صبح
در چنین شرایطی پزشک با انجام آزمایش‌های تصویربرداری یا خون می‌تواند نوع بیماری را مشخص کند و درمان مناسب را آغاز کند.
جمع‌بندی
با اینکه آرتروز و آرتریت روماتوئید علائم مشابهی دارند، اما منشأ، روند و درمانشان کاملاً متفاوت است. تشخیص دقیق نوع بیماری کلید درمان موفق است. درمان زودهنگام می‌تواند درد را کنترل کرده و از آسیب دائمی مفصل جلوگیری کند.
اگر مدتی است با درد یا خشکی مفصل روبه‌رو هستید، آن را نادیده نگیرید. مراجعه به موقع به متخصص روماتولوژی یا ارتوپدی می‌تواند تفاوت زیادی در کیفیت زندگی شما ایجاد کند.
